Altın Orda sayfasının kaynağını görüntüle

{{Diğer anlamı|Orda}}
{{Eski ülke bilgi kutusu
|kendi_dilindeki_adı       = اولوس جوجي / Ulūs-ı Cūcī
|tam_adı                   = Altın Orda Devleti
|yaygın_adı                = Altın Ordu
|statü                     = 
|yönetim_biçimi            = Monarşi
|kuruluş_yılı              = 1242
|yıkılış_yılı              = 1502
|olay1                     = 
|olay_tarihi1              = 
|olay2                     = 
|olay_tarihi2              = 
|olay3                     = 
|olay_tarihi3              = 
|olay4                     = 
|olay_tarihi4              = 
|öncel1                    = Moğol İmparatorluğu
|bayrak_öncel1             = Flag of the Mongol Empire.svg
|resim_öncel1              = 
|öncel2                    = 
|bayrak_öncel2             = 
|öncel3                    = 
|bayrak_öncel3             = 
|öncel4                    = 
|bayrak_öncel4             = 
|öncel5                    = 
|bayrak_öncel5             = 
|ardıl1                    = Kırım Hanlığı
|bayrak_ardıl1             = Gerae-tamga.png
|resim_ardıl1              = 
|ardıl2                    = Kazan Hanlığı
|bayrak_ardıl2             = Flag of the Kazan Khanate.svg
|ardıl3                    = Astrahan Hanlığı
|bayrak_ardıl3             = 
|ardıl4                    = Sibir Hanlığı
|bayrak_ardıl4             = 
|ardıl5                    = Nogay Orda
|bayrak_ardıl5             =

|bayrak                    = Golden Horde flag 1339.svg
|bayrak_altyazısı          = 
|bayrak_bağlantısı         = 
|bayrak_türü               =

|arma                      = 
|arma_altyazısı            = 
|arma_bağlantısı           = 
|sembol_türü               =

|harita                    = GoldenHorde1300.png
|harita_altyazısı          = 1389 senesinde Altın Orda Devleti

|başkent                   = [[Saray Berke]]<ref>{{Web kaynağı | başlık = Ankara'nın Başkent Oluşunun 89. Yılı Kutlu~Olsun | url = http://www.ttk.org.tr/index.php?Page=GoruntuSesKaydi&No=19 | yayıncı = [[Türk Tarih Kurumu|ttk.org.tr]] | erişimtarihi = 16 Ocak 2013 | biçim = [[WMV]] | yıl = 2012 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20130419095608/http://www.ttk.org.tr:80/index.php?Page=GoruntuSesKaydi&No=19 | arşivtarihi = 19 Nisan 2013}}</ref>
|sürgündeki_başkent        = 
|latd =  |latm =  |latNS =  |longd =  |longm =  |longEW =

|slogan                    = 
|ulusal_marş               = 
|yaygın_diller             = [[Çağatay Türkçesi]], [[Kıpçak Türkçesi]], [[Moğolca]]
|din                       = [[Tengricilik]] [[Müslümanlık]],[[Hristiyanlık]],[[Budizm]],[[Şamanizm]]
|para_birimi               =

|yönetici1                 = Cuci
|yönetici2                 = Batu
|yönetici3                 =Sartak 
|yönetici4                 =Berke Han
|yönetici_yılları1         = 1223-1227
|yönetici_yılları2         = 1237-1256
|yönetici_yılları3         =1256-1257 
|yönetici_yılları4         =1257-1267 
|yönetici_unvanı           = Han
|vekil1                    = 
|vekil2                    = 
|vekil3                    = 
|vekil4                    = 
|vekil_yılları1            = 
|vekil_yılları2            = 
|vekil_yılları3            = 
|vekil_yılları4            = 
|vekil_unvanı              =

|yasama_organı             = 
|meclis1                   = 
|meclis_türü1              = 
|meclis2                   = 
|meclis_türü2              =

|istatistik_yılı1          = 
|yüzölçümü1                = 
|nüfus1                    = 
|istatistik_yılı2          = 
|yüzölçümü2                = 
|nüfus2                    = 
|istatistik_yılı3          = 
|yüzölçümü3                = 
|nüfus3                    = 
|istatistik_yılı4          = 
|yüzölçümü4                = 
|nüfus4                    = 
|istatistik_yılı5          = 
|yüzölçümü5                = 
|nüfus5                    = 
|günümüzdeki_durumu        = 
|dipnotlar                 = 
}}
{{Türk tarihi}}
{{Moğol tarihi}}

'''Altın Orda''', '''Altın Ordu Devleti''' ([[Tatarca]]: Алтын Урда''Altın Urda'', [[Moğolca]]: Алтан Орд ''Altan Ord''), bir Türk-Moğol hanlığıdır. [[Cengiz Han]] ölmeden önce topraklarını oğulları arasında paylaştırmıştı. [[Seyhun|Seyhun Irmağı]] ile [[Balkaş Gölü]]'nün batısındaki yerleri büyük oğlu [[Cuci Han]]'a vermişti. Cuci Han'ın küçük oğlu [[Batu Han]], batıya doğru giriştiği seferlerle bu toprakları genişletti. Cuci'nin toprakları sonradan Batu Han ile ağabeyi [[Orda Han]] arasında paylaşıldı. Balkaş ile Aral gölleri arasındaki ve Seyhun Irmağı'nın güneyindeki yerler Orda'ya verildi. [[Harezm]] ve yeni alınan topraklar Batu'un yönetimine bırakıldı. Orda'nın yönetimindeki doğu bölgesine [[Ak Orda]], [[Batu]]'un yönetimindeki batı bölgesine de [[Gök Orda]] adı verildi. Gök Orda sonradan Altın Orda olarak adlandırıldı.

[[1242]]'de Altın Orda Devleti'ni kuran Batu Han, [[İdil Nehri]]'nin aşağı havzasındaki [[Saray]] kentini kendine başkent edindi ve topraklarını genişletti. 1256’da Batu Han öldüğünde devletin sınırları Kıpçak Bozkırı'nı ([[Deşt-i Kıpçak]]), [[İdil Nehri|İdil]]'in aşağı ve orta havzasını, Seyhun ve İdil ırmakları arasındaki Aral Gölü yöresini, Kafkaslar'ın Azerbaycan'a kadar olan kesimini kapsıyordu. Altın Orda Devleti, Lehistan ([[Polonya]]) ve [[Litvanya]]'yı vergiye bağlamıştı.

Batu Han'ın yerine [[Berke Han (Altınorda hanı)|Berke Han]] geçti. Berke Han, [[İslam]] dinini benimsedi ve Moğolların bir başka kolu olan [[İlhanlılar]]la savaştı. Bulgaristan'da [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]] ordusunu yendi. 1260'ta, ortaçağın en büyük kentlerinden biri sayılan Saray Berke kentini kurdu.

Berke Han'ın ölümünden sonra [[Mengü Timur]] Han, [[Özbek Han]] ve [[Canıbek Han]] Altın Orda Devleti’nin gücünü korudular. Canıbek Han'ın ölümünden sonra taht kavgaları başladı. [[Toktamış Han]] 1380'de [[Timur]]'un desteğiyle tahta çıkarak bu çatışmalara son verdi. Daha sonra Timur’un Altın Orda topraklarına sefer düzenlemesi ve taht kavgalarının yeniden başlaması Altın Orda Devleti'ni güçsüz düşürdü. Bu kavgalarla parçalanan Altın Orda Devleti topraklarında [[Kazan Hanlığı]], [[Kırım Hanlığı]], [[Astrahan Hanlığı]], [[Nogay Hanlığı]], [[Sibir Hanlığı]] kuruldu ve daha sonra [[Rusya Çarlığı]] olacak [[Moskova Knezliği]] bağımsız kaldı.<ref>http://www.radikal.com.tr/Default.aspx?aType=RadikalYazarYazisi&Date=16.08.2009&ArticleID=949945</ref> [[Moskova Knezliği]] dışında kalan toprakları Kırım Hanlığı ele geçirdi ve 1502'de Altın Orda Devleti tarihten silindi.

Altın Orda Devleti'de yönetsel konular soyluların oluşturduğu [[Kurultay]]'da görüşülür ve karara bağlanırdı. Topraklar ve otlaklar Moğol soylularının elindeydi. Halk bu toprakları işler, ürünlerin belirli bir bölümünü bağlı oldukları beye verirdi. Göçebe bir toplumdan gelen Altın Orda hükümdarları, göçebeleri yerleşik düzene geçirmeye çalıştılar. Aşağı [[İdil Nehri|İdil]]'de 20'den çok kent kurdular. Bu kentlerin en büyüğü olan [[Saray Berke]]’nin nüfusunun 100 binden daha fazla olduğu sanılır.

== Egemenlik alanı ==
Günümüz Avrupa Rusyası, Karadenizin kuzeyi, Gürcistan, Ukrayna ve Kazakistanın Avrupa yakası

== Siyasi tarih ==
{{Ana madde|Avrupa’nın Moğollar tarafından istilası}}

Cengiz Han'ın 1227'de ölümünden sonra büyük hanlık makamına [[Ögedey]] seçildi. Onun hâkimiyeti, Moğol Hanlığı'nın teşkilâtlandırılması bakımından mühimdir. Bu maksatla kurultaylar toplanmış ve bazı umumî kurallar konulmuş, Cengiz'in "yasa"sı tatbik edilmekle beraber, şehirli ve köylü ahalinin ihtiyacına göre bir idare kurulmuştu. 1235'te devlet işlerini alakadar eden yeni meseleler münasebetiyle toplanan büyük kurultayda Batı Seferi, yani Doğu Avrupa'nın istilâsı kararlaştırıldı.

Bu muazzam ordunun başında Cengiz'in torunu, Batu (Çoçi Oğlu) bulunuyordu. Aslında Harezm, Kafkasya ve İrtiş'in batısı büyük oğlu Cuci'ye düşmüştü (1224). Fakat Cuci, Cengiz Han'dan az önce öldü ve ona ayrılan yerler oğlu Batu Han'a verildi. Ona verilen bölgede kurulan devletin adı "Altınordu", asıl kurucusu da Batu Han'dır.Hanların ordugahında han çadırının üzeri altın kaplama olduğu için, bu çadıra "Altınorda" deniliyordu. Zamanla bu kelime Türkçede "Altınordu" şeklinde yazılır.

Hem Altınordalılar, hem de "kral sarayı" ve "ordugah" anlamlarında kullanılır. [[Batu Han]]'a ait olan yerlere, babasının adından dolayı "[[Cuci]] Ulusu" deniyordu. Ulus, "Birleşik İller" anlamında, yani yer adı olarak kullanıyordu. Sefere, ondan başka birçok [[Cengiz Han|Çingiz]] oğulları (prensleri) de iştirak edeceklerdi. Ön kıtaların kumandanı olarak da en meşhur generallerden biri olan [[Sübedey]] görülmektedir. İlk darbe Bulgarlar üzerine oldu. Bu hareket 1224'de Bulgarlar'ın Don boyundan dönen Moğol kıtalarına hücumların öcünü almak için yapılmıştı.

Bulgarlar az bir zaman içinde yenildiler; başta Bulgar olmak üzere şehirleri tahrip edildi. Şehirlerden ve büyük yollardan uzakta kalan halkın, bu istilâdan zarar görmediği muhakkaktır; şehirli ve köylü ahaliden birçoğunun da kaçarak, ormanlarda saklandığı anlaşılmaktadır. Bu suretle Moğol istilâsından sonra Orta İdil sahasındaki Bulgar unsuru ortadan kaldırılmış olmadı; yok olan şey: müstakil bir Bulgar devletiydi. Nitekim, çok geçmeden bu bölgede Bulgar beylerinin yeniden faaliyette bulunduklarını görüyoruz.

1237 sonunda kış mevsimi olmasına rağmen, Moğol ordusu Rus bölgesinin istilâsına başladı. Bu sıralarda Rus yurdu birçok knezliklere bölünmüştü. Ryurik sülâlesine mensup olmak üzere, muhtelif mıntıkalarda, knezleri, müstakil birer beylik halinde hükümet etmekte idiler; artık Kiyef merkez olmaktan çıkmıştı; onun yerine Suzdal Rusyası (Merkezi Vladimir) yükselmişti; batıda da Haliç knezleri kuvvet bulmuşlardı.

== Dini Hayat ==
Altın Orda'da diğer Moğol devletlerindeki gibi tek ilah inancı vardı. Tanrı adına tabiat kuvvetlerine hükmediyorlardı, içtikleri suyun bir kısmını ateş için güneye, hava için doğuya, su için batıya ve ölüleri yad etmek için kuzeye serperlerdi. Altın Orda'da Tanrı resmine çok nadir rastlanır. Moğollarda hükümdarın tanrılaşma eğilimi yoktur. Batu da, [[Cengiz Han]] ve [[Ögedey]] gibi halkının şamanist inancını paylaşıyordu. Hristiyanlık İdil boyunda önemli rol oynamıştır. Hristiyanlığın tesiri, Batu'nun oğlu Sartak'ın kısa süreli hakimiyeti döneminde (1256-1257) biraz önem kazanmıştır. Ondan sonra tahta geçen Berke ise Müslümandır, bunda Seyfettin el-Buhari'nin büyük rolü vardır. Berke Müslümanlığı kabul edince Müslümanlık Altın Orda'da hızla yayılmıştır. Hatta Mısır'da askerlik yapan Altın Ordalı askerler bile bu olaydan sonra Müslümanlığa girmişlerdir. Tatarlar arasında İslamiyet bu kadar hızla yayılmasına rağmen, eski inançlarına sadık kalan bir hayli Türk ve Moğol vardır. Tohtu (Tokta), kendisi şamanist iken oğlu Müslümandı, bunun Altın Ordu'daki hoşgörüyü gösterdiği iddia edilir.

=== Cuci ulusunun soyağacı ===
{{Ayrıca bakınız|Altın Orda hanlar listesi}}
{{Cuci ulusu soyağacı}}

== Kaynakça ==
{{kaynakça}}

[[Kategori:Altınordu Devleti| ]]