http://www.ekizceliler.com/wiki/index.php?title=Tengri&feed=atom&action=historyTengri - Değişiklik geçmişi2024-03-29T15:22:14ZViki üzerindeki bu sayfanın değişiklik geçmişi.MediaWiki 1.26.4http://www.ekizceliler.com/wiki/index.php?title=Tengri&diff=403&oldid=prevAdmin: Yeni sayfa: "{{karıştırma|Tanrı}} {{Türk mitolojisi}} '''Tengri''', Eski Türkçede ''Tanrı, Gökyüzü''; Eski Türklerin ve Moğolların inancı Tengricilik<nowiki/>te ''..."2017-03-26T17:29:32Z<p>Yeni sayfa: "{{karıştırma|Tanrı}} {{Türk mitolojisi}} '''Tengri''', <a href="/wiki/index.php?title=Eski_T%C3%BCrk%C3%A7e&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eski Türkçe (sayfa mevcut değil)">Eski Türkçede</a> ''Tanrı, Gökyüzü''; Eski <a href="/wiki/T%C3%BCrkler" title="Türkler">Türklerin</a> ve <a href="/wiki/Mo%C4%9Follar" class="mw-redirect" title="Moğollar">Moğolların</a> inancı <a href="/wiki/index.php?title=Tengricilik&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tengricilik (sayfa mevcut değil)">Tengricilik</a><nowiki/>te ''..."</p>
<p><b>Yeni sayfa</b></p><div>{{karıştırma|Tanrı}}<br />
{{Türk mitolojisi}}<br />
'''Tengri''', [[Eski Türkçe]]de ''Tanrı, Gökyüzü''; Eski [[Türkler]]in ve [[Moğollar]]ın inancı [[Tengricilik]]<nowiki/>te ''Gök Tanrı'' (''Kök Tengri'') ya da Gök'ün yüce tini (ruhu) dir. Aynı zamanda [[Orhun Yazıtları|Orhun Yazıtları']]nda ilk çözümlenen sözcük olup<ref>Göktürk tarihinin meseleleri-Osman Fikri Sertkaya-sayfa 130,Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1995 Ankara 360 sayfa</ref><ref>Adnan Binyazar-Türk dilinde 25 ünlü eser ( sayfa 8),Varlık Yayınları,263 sayfa,1982</ref> yazılışı "[[Dosya:Old Turkic letter I.svg|12px]][[Dosya:Old Turkic letter R2.svg|12px]][[Dosya:Old Turkic letter NG.svg|12px]][[Dosya:Old Turkic letter T2.svg|12px]]" şeklindedir. Yer Tengri Gök Tengri'nin torunu, [[Kayra Han]]'ın oğlu, [[Ülgen]]'in kardeşi ve [[Erlik]]'in amcası. Gök Tengri ise Kayra Han'ın babası, Yer Tengri'nin dedesi, Ülgen'in dedesi ve Erlik'in büyük dedesi<br />
<br />
== Gök-Kültürü ==<br />
<br />
* '''Tenğri'''<ref>[http://www.tdkterim.gov.tr/dlt/sozluk/?kategori=dltbul&hng=ltn&kelime=Tenğri TDK Divanü Lugati't-Türk Veri Tabanı]</ref>( تنكرى; Eski Türkçe): Gök(-tanrısı). Eski Türkçe kaynaklarda ''Tanrı'' anlamına geliyor. Aynı sözcük, bugünkü anlamı ile ''[[Tanrı]]'' diye kullanılıyor.<br />
* '''Tenger''' ([[Moğolca]]): Tanrı<br />
* '''Tenger Etseg''' (Moğolca.): Gök Tanrısı'nın Moğollardaki ismi.<br />
<br />
'''Tengri''', ''kişiselleştirilmeyen Gök Tanrısı'', ''ya da Gök'ün tanrısal yüce tini(ruhu)''. Tengricilik inancına göre doğadaki tüm nesneler birer tine sahiptir ([[Animizm]]). Tengri bunların en yücesi, en büyükleridir. İklim doğrudan Tengri'nin isteğine göre değişir. Tengri, acunda(dünyada) dengenin yaratıcısı ve koruyucusudur ve iklimlerin doğal süreçleri, iklimlerin devinimleri onun tarafından sağlanır. Diğer tanrısal varlıklar Tengrici toplumların [[mitoloji]]lerinde ve kamlarının dualarında insanlara benzer kişiselleştirilmiş bir şekilde tarif edilir; ama Tengri kişiselleştirilmez; sadece zamansız ve sonsuz mavi Gök olarak anılır("Kök" = mavi, "Tengri"= Gökyüzü ; daha sonraları mavi renginden dolayı Gökyüzü'ne de Kök/Gök denilmiştir.).<br />
<br />
Tarihte Moğolistan'ın birleştiricisi [[Cengiz Han]], gücünü Tengri'den bir vekilliğe dayandırıyordu ve bütün fermanlarını "''Sonsuz Gök'ün dileğiyle...''" sözleriyle başlatırdı. Gök Babasına zamansız ve sonsuz gök olarak tapılırdı. Her ne kadar iki oğlu olduğu söylense de ([[Ülgen]] ve [[Erlik]]), bir kişi olarak görülmezdi.<br />
<br />
Ama kutsal görülen Gök'ün Adı "''Tengri''"yi Doğadaki başka nesnelerle bağlantılı bir şekilde karşılaşmak ta mümkündür; mesela Tengri Dağ, Tengri Göl. Çünkü ''Tengri'' ayrıca bir ''ruh kategorisi'' nin de isimiydi; Gök'e bağlı doğa tinleri. Rafael Bezertinov, "''Tengrianizm:Türklerin ve Moğolların Dini''" Adlı Kitabında Türklerde 17 ve Moğollarda 99 Gök Ruhu, 77 [[Yer Su]] Ruhlarına denk olduğunu öne sürüyor. Ama asıl Göktanrı'yı, Tengri'yi, bunlarla karıştırmamak gerekir. Çünkü Tengricilik'de tek bir yaratıcı vardır ve O'nun yardımcısı, eşi ya da kocası yoktur. ''Tengri tektir''.<br />
<br />
== Eski Türkler'de Tanrı İnancı ==<br />
[[Dosya:Orkhon.png|right|Orhun yazıtlarında Tengri ismi]]<br />
<br />
[[Orta Asya]]'nın uçsuz bucaksız bozkırlarında yaşayan Eski Türklerin inancı, Gök Tanrı = Kök Tengri inancıdır. Eski Türkçede Tanrı sözcüğü Tengri biçiminde söylenirdi (ayrıca Tengri sözcüğü, gök anlamına da gelirdi). Eskiden Kök olarak söylenen gök sözcüğünün ise Eski Türkçede üç anlamı vardı: Biri bugünkü kullandığımız anlamı ile gök, gökyüzü; biri, yine bugünkü kullandığımız anlamı ile mavi renk; biri de, bugün kullanmadığımız anlamı ile ulu, yüce, kutsal. İşte Kök Tengri/Gök Tanrı deyiminde geçen kök/gök sözünün taşıdığı anlam ulu, yüce, kutsal'dır. Buna bağlı olarak da, Kök Tengri/Gök Tanrı deyimi Ulu Tanrı, Yüce Tanrı anlamlarına gelir. Söz konusu olan tek bir yaratıcı Tanrı ve bu tek Tanrı'ya yapılan saygı dolu bir sesleniştir.<br />
<br />
Zaten Eski Türklerin kendi öz inançları, tek tanrıcılığa dayanır.{{delil}}Tarihin hiçbir döneminde Türklerin öz dininde birden çok Tanrı olmamıştır. {{Kaynak belirt}} Bugüne değin yapılan arkeolojik araştırmalar da bunu desteklemektedir. Eski Türklerden kalan [[arkeoloji]]k buluntularda tanrı yontularına ve putlara rastlanmamıştır. Tabii ki, inanç değiştirip de başka inançlara geçen ve Eski Türklerin budunsal(milli) inancı olan Gök Tanrı inancından ayrılanlardan kalan put ve tanrı yontuları konu dışıdır. Çünkü bu ürünler, Gök Tanrı inancının kapsamı dışında oluşturulmuş nesnelerdir. Putçulukta putların, temsil ettikleri varlıkların manevi gücü ile dolu olduklarına inanılır; ama, Eski Türklerde manevi gücün biricik kaynağı Tanrı'dır. Eski Türkler, tüm evreni içeren tek ve ulu yaratıcı Gök Tanrı'nın yontusunu hiçbir zaman yapmamışlardır.<br />
<br />
Konuya dilbilim açısından bakarsak da aynı sonuca ulaşırız. Eski Türklerden kalmış yazılı eserlerde, Tengri/Tanrı kelimesinin çoğul ekinin getirilmeden hep tekil biçimde kullanıldığı görülür. Çünkü, Eski Türk düşüncesinde Tanrı tektir ve birden çok Tanrı olduğu düşünülemez; buna bağlı olarak da Tanrı'lar/Tengri'ler kelimeleri Türk kültüründe yer almamıştır.<br />
<br />
Konuya tarihi ve yaşanmış bir kanıt olarak [[İbn Fadlan|İbn-i Fadlan]]'ın anlattıkları gösterilebilir. İbn-i Fadlan [[10. yüzyıl]]da [[Oğuz Türkleri]]ni halifenin elçisi sıfatıyla ziyaret eder. Daha o zaman Türkler [[Müslüman]] değildi. İbn-i Fadlan'ın anlattığına göre, o çağlarda Türkler haksızlığa uğradıklarında ya da bir zorlukla karşılaştıklarında başlarını yukarı kaldırıp Bir Tengri demektedirler. İlginçtir ki aynı gelenek bugün de sürmektedir. Bugün de Türkler haksızlığa uğradıklarında benzer biçimde, "Yukarıda Allah Var" derler. Ayrıca [[Ebu Dülef]]'de (10. yüzyıl) Oğuzlarda put bulunmadığını kaydetmektedir. [[13. yüzyıl]] [[Uygur Türkleri]] de [[Tanrı]]'nın, insan ya da başka herhangi bir varlık biçiminde tasvir edilemeyeceğini söylemekte idiler. Bunlardan dolayı, Eski ve milli Türk inancında [[put]]çuluk yer almamış, putları korumaya yönelik [[tapınak]]lar da yapılmamıştır.<br />
<br />
=== Gök Tanrı'nın özellikleri ===<br />
Gök Tanrı'nın özelliklerinden söz etmek gerekirse şunlar söylenebilir: Öncelikle tektir, eşi ve benzeri yoktur. Yaratıcıdır; bilinen ve bilinmeyen her şeyi O yaratmıştır. Savaşlarda Tanrı'nın iradesi ile zafere ulaşılır. Buyurur, iradesine uymayanları cezalandırır. İnsanlara kut ve ülüg (kısmet) bağışlar ama bunları layık olmayanlardan geri alır. Canlılara yaşam verir. Ölüm onun iradesine bağlıdır. Varlıklara yaşam verdiği gibi, dilediğinde de onu geri alır.<br />
<br />
Geç devirlerde [[Türkler]] arasında yayılan şamanlık Türklerin Gök Tanrı inancına dokunamamıştır. Şamanizm hakkında araştırmaları bulunan M. [[Eliade]], Ulu Tanrı söz konusu olduğunda şamanlığın adeta sırıttığını söyler. [[Yakut Türkleri]]'nde Gök Tanrı kavramının karşılığı olan Tangara Kayra Han ile şaman pek meşgul olmaz. Zaten şamanlık, Eski Türklerin dini değildir. Türkoloji ile ilgili araştırmaların [[Altay Türkleri]] arasında başlamasından ve Altay Türkleri'nin de [[şaman]] olmasından dolayı şamanlık, Türklerin eski ve esas dini sayılmıştır ama Altay Türkleri'nin yoğun dış etkiler yaşadığı ve Eski Türklerde şamanizmin bir din inancı olarak yer almadığı göz ardı edilmektedir. Gök Tanrı inancının esasları, eski [[Çin]] ve başka kayıtlardan, [[Orhun Yazıtları]] ile öteki Eski [[Türkçe]] belgelerden az çok belirlenebilmektedir. Büyük [[Hun]] İmparatorluğu Kağanı [[Oğuz Han]] (Mete), M.Ö. 176 yılında Çin imparatoruna göndermiş olduğu mektubunda kendisini tahta Gök Tanrı'nın çıkardığını, zaferlerini Gök Tanrı'nın yardımıyla kazandığını belirtmektedir. Yine Büyük [[Hun]] İmparatorluğu kağanlarından olan [[Künçin]] (M.Ö. 160-126), M.Ö. 133'te Çin imparatorunun Ma-i'de kendisine hazırladığı tuzaktan kurtulunca ''Tanrı takdir buyurduğu için kendini koruyabildiğini'' söylemiş, bir başka başarısının ardından da ''Başarısının Tanrı'nın işi'' olduğunu belirtmiştir. 328 yılında başka bir Türk hükümdarı kazandığı zafer üzerine kollarını göğe kaldırarak '' ''Ey Gök Tanrı, Sana şükürler olsun'' '' diyerek Tanrı'ya şükretmiştir. Batı [[Avar]] Kağanı da, [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]] ile yaptığı bir antlaşmada Gök Tanrı adına and içmiştir. [[Göktürkler]]in savaştan önce zafer için Tanrı'ya dua ettiklerini belirten Çin kaynaklarına göre, [[Tardu Kağan]] 590 yılında bir savaştan önce atından inerek Tanrı'ya yakarmıştır.<br />
<br />
Göktürklerden kalan Orhun Anıtları'na göre Tanrı, evrenin ilk nedenidir, yani yaratıcısıdır. Göktürklerin bir kağanlık kurması O'nun isteği ile olmuş, Türk milletine kağanını O vermiştir. Yani, yazıtlara göre Tanrı, Türk milletinin yaşamı ile yakından ilgilenmektedir.<br />
<br />
Türklerde Gök Tanrı'nın çok eski çağlardan beri tek bir ulu varlığı temsil ettiğine dair birçok kanıt vardır. Tanrı, Eski Türklerde manevi tek büyük kudret idi. Bizanslı tarihçi Simokattes, Göktürklerin yir-sub'lara (yer-su'lar; ırmak, dağ, orman vb doğa varlıkları) saygı gösterdiklerini ama yalnızca yerin göğün yaratıcısı bildikleri tek bir Tanrı'ya taptıklarını bildirmektedir. 790 yıllarında Tiflis'li St. Abo, Hazar Türkleri'nin tek bir yaratıcı Tanrı tanıdıklarını söylemiştir. Yine [[Hazar İmparatorluğu]]'nun kağanı, Hıristiyanların [[teslis]]'e (Tanrı'yı üçleme) inanmalarına karşın kendilerinin tek bir Tanrı'ya inandıklarını kaydetmiştir.<br />
<br />
''Tanrı'' sözcüğü, bütün Türk şive ve lehçelerinde ortak olarak vardır. Türkçenin temel sözcüklerindendir. M.Ö.'ki Çin yıllığı Shi-ki'de, Büyük Hun İmparatorluğu Kağanı Oğuz Han (Mete) nedeni ile anılan Türkçe Tengri/Tanrı sözcüğü Çince'ye ''T'ien'' olarak geçmiştir (Çinliler, Orta Asya'daki Tanrı Dağları'na bu yüzden T'ien-Şan derler). En aşağı 2500 yıllık bir geçmişi olan öz Türkçe Tanrı kelimesi, Moğolca ile birlikte kimi Asya dillerine de yerleşmiştir. Ayrıca Eski Sümer dilinde Tanrı kavramının karşılığı olarak kullanılan Dingir/Tingir sözcüğünün de Tengri sözcüğü ile bağlantısı olmalıdır.<br />
<br />
Eski Türklerde Gök Tanrı'ya kurban olarak hayvan kesilirdi. Kurban olarak koç ve aygır geçerliydi. Türklerde insan kurban etme gibi vahşi uygulamalar bulunmadığı gibi, egemen oldukları yerlerde de bu gelenekleri kaldırmağa çalışmışlardır. En makbul kurban olan at kemiklerine Eski Türk mezarlarında sıkça rastlanır.<br />
<br />
=== Eski Türklerde Dini Törenler ===<br />
1) İlkbaharda kağan ve ülke ileri gelenlerinin de katılımı ile ata mağarasında yapılırdı. Bu mağara, [[Bozkurt]]/[[Ergenekon Destanı]]'ndaki Bozkurt'un son yaralı Türk'ü kaçırıp saklamış olduğu mağaradır. Bu mağara kesin olmayan tahminlere göre Turfan (Kao-çang) Dağları'nın ([[Altay]]larda) kuzeyindedir. Burada ataların [[ruh]]una kurbanlar kesilirdi.<br />
<br />
2) Haziran ayında [[Tamır]] ya da [[Ongin]] ırmaklarının kıyısında Gök Tanrı adına yapılırdı. Bu törende tek yaratıcı olarak düşünülen Gök Tanrı'ya aygır kurban edilirdi.<br />
<br />
3) Güzün Tailin'de, kutsal sayılan yir-sub'lar (yer-sular; doğa varlıkları, bir tür ermiş, evliya inancı) için yapılırdı.<br />
<br />
== En eski kanıtlar ==<br />
:„Tengri: Gök(-tanrısı). Bu cümlenin en eski kanıtları eski Çin Edebiyatında [[Hsiung-nu]] (m.ö. 1766-400) halkını anlatan yazılarda bulunmuştur. Çinlilerin ''tcheng-li'' şekilinde verdikleri bu cümle hiç şüphesiz, iki heceli ''Tengri'' cümlesinin Çinleştirilmesidir. Daha geç yazılmış kaynaklarda Çinliler, Tengri olarak ''teng-ning-li'' ( ya da ''teng-yi-li'') şekilinde üç heceli bir cümle veriyorlar. Ortaya ''i'''nin eklenmesi Çin çevirilerinde normaldir ve üç heceli cümle, Türk dillerinde kanıtlanmıştır; ama en eski kaynaklarda bulunmaz. Bu konu hakkında farklı fikirler var: Şimdiye kadar karşılaştırılmak amacıyla ortaya konulmuş Sümerce ''Dingir'' (Sümerlerin en yüksek Tanrısı) ve Çince ''T'ien'' (Gök)'den daha çok memnun bırakan (Eski-)Türkçe ''Teng-'' (dön[-mek]) olmuştur.<ref>Eski Türklerin Mitolojisi; Die alttürkische Mythologie/ Jean-Paul Roux, Sayfa 255</ref><br />
<br />
== Türklerin Ulusal Tanrısı ==<br />
:Tengri ulusal bir tanrının bütün özelliklerine sahiptir. Türkler ''Dünyanın Merkezi''nde oturur, yani kendilerini koruyan Gök'ün altında. Eski Türk yazıtlarının içerikleri çok net bir şekilde Tengri'nin Türklerin Tanrısı (''Türük Tengrisi'') olduğunu diğer halkların tanrısı olmadığını belirtiyorlar. Tengri bazen ''kağan'' unvanını taşıyor, ve özellikle kendi halkını koruyor. Başka tanrısal varlıklarla birlikte, Türk Halkının dağılmamasını, tekrar bir olmasını emir ediyor." <ref>Eski Türklerin Mitolojisi; Die alttürkische Mythologie/ Jean-Paul Roux, Sayfa 256</ref><br />
<br />
[[Kâşgarlı Mahmud]]'un ünlü eseri [[Divân-ı Lügati't-Türk]]'de ''Tenğri'' üç anlamlıdır, bunlar:<br />
<br />
* Tanrı<br />
* gök, sema (müslüman olmayanlarca)<br />
* büyük bir dağ, büyük bir ağaç gibi göze ''ulu'' görünen her şey (müslüman olmayanlarca).<br />
<br />
== Tengri'ye İbadet ==<br />
Hiçbir [[kam]], ritüel Gök Baba'ya, Toprak Ana'ya ve atalara atfetmeden başlamaz. Tengri'nin varlığı, günlük faaliyetlerde evrenin dengesiyle kişisel yaşamın ilintili oluşu açışında hep anılır. Yeni bir şişe içki açıldığında, üsten bir kısım alınıp bir kaba konulur, sonra da dışarıya çıkarılarak Gök Baba'ya, Toprak Ana'ya ve atalara sunulur. ''Tsatsah'' olarak bilinen bu ritüel, Moğolistan ve Sibirya dininde hâlâ önemli bir yer işgal eder. Ev hanımları ayrıca aynı şekilde süt ve çay sunarlar, ''ger'' 'in etrafında yürürler ve sıvıyı üç kez dört yöne serperler.<br />
<br />
Tengri'nin kaderi tayin etmekteki rolü günlük konuşmalarda (mogol.) ''Tengeriin boşig'' (Gök'ün takdiri) gibi sözlerle sürekli anılır. Kadınların, mutfağı ve mutfak eşyalarını temiz tutmaları tembih edilir, çünkü onların kirlenmesine meydan vermek Tengri'ye hakaret addedilir. Bayramlarda ve dağ ruhlarına kurban verildiğinde Tengri'ye adaklar verilir ve dua edilir. Ayrıca kişiye özel bir ritüel olarak acil durumlarda Tengri'ye yapılan özel bir kurban vardır. Yağmur yapma ritüelleri doğrudan Tengri'ye hitap etmektedir ve Tengri ile dağ ruhlarına adanmış ''Oba''larda gerçekleşir. Herkesin Tengri'ye yardım için başvurma hakkı vardır, ancak bir felaket veya güçlü bir ruhun müdahalesiyle denge bozulmuşsa, hastasının Tengri ile bağlantısını veya evrendeki dengeyi tekrar tesis etmek üzere şaman, ruhların gücünü kullanır.<br />
<br />
== Bazı Türk Dillerinde Tengri ==<br />
Yakut dilinde ''Tangara''; Kuman dilinde ''Tengre''; Karaim dilinde ''Tangrı''; Çuvaş Türkçesinde ''Tura''; Hakas dilinde ''Tigir''; [[Tuva Türkçesi]]nde ''Deer''; Kırgız-Kazak Türkçesinde ''Tengri''; Tatar dilinde ''Tengre''; Karaçay-Malkar Türkçesinde ''Teyri''; [[Azerbaycan]] Türkçesinde ''Tarı/Tanrı''; Türkiye Türkçesinde ''Tanrı'' olarak kullanılması bile bu kelimelerin ifade ettiği kavramın [[Türk halkları]] arasındaki ortak kullanımının işaretidir.<br />
<br />
== Tengri'nin Allah'ın Adı Olarak Kullanımı ==<br />
Ünlü Arap gezgin [[İbn Fadlan]]’ın naklettiğine göre o sıralarda [[İslâm]]’a henüz girmiş olan [[Oğuzlar|Oğuz Türkleri]] herhangi bir zorluk ile karşılaştıklarında bakışlarını gökyüzüne yöneltip “Bir Tengri.” derlermiş. Başta [[Kaşgarlı Mahmud]] olmak üzere İslami dönemin tüm yazarları Allah kasdıyla “Tengri” ismini kullandıkları gibi bütün kaynaklarda her işe; söze kutlu bir nitelik kazandırmak kasdıyla ilk önce “Ulu Tengri’nin adı” anıldıktan sonra başlanması gerektiğini bildirmişlerdir.<br />
<br />
Türk tasavvuf tarihinin öncü ismi [[Ahmed Yesevi]] de [[Divan-ı Hikmet]] adı ile bir araya getirilen "hikmet" adlı şiirlerinin 12'sinde halk arasında o devirde yaygın olarak kullanılan [[Tanrı]] kelimeyisini asıl şekliyle "Tengri" olarak kullanmaktadır.<br />
<br />
Anadolu tasavvufunun en önemli isimilerinden olan [[Yunus Emre]] ( XIII.yy.) ve [[Niyazi Mısri]] de şiirlerinde "Tengri" anlamında "[[Tanrı]]" ve eşdeğeri olarak ta "Çalab" kelimesini kullanmışlardır.<br />
<br />
[[Oğuzlar]]'ın [[İslâmiyet]]'e yeni geçtikleri dönemden kalma [[Dede Korkut hikâyeleri|Dede Korkut Kitabında]], [[Allah]]'ın adı sık sık "''Allah-Tengri''" olarak verilmiştir.<br />
<br />
== Notlar ==<br />
<div class="references-small"><br />
{{Kaynakça}}<br />
</div><br />
== Kaynakça ==<br />
* Käthe Uray-Kőhalmi, Jean-Paul Roux, Pertev N. Boratav, Edith Vertes: Götter und Mythen in Zentralasien und Nordeurasien. ISBN 3-12-909870-4 Daraus: Jean-Paul Roux: Die alttürkische Mythologie (Seite 173 - 278); Pertev N. Boratav: Die türkische Mythologie der Oghusen und Türken Anatoliens, Aserbaidschans und Turkmenistans (Seite 279-481)<br />
* Rafael Bezertinov, "''Tengrianizm: Türklerin ve Moğolların Dini''" (Tengrianism: Religion of Türks and Mongols)<br />
* Dr. [[Hayati Bice]] ; "Yesevi'nin Tengrisi" ; http://www.turkdirlik.com<br />
<br />
== Ayrıca bakınız ==<br />
* [[Şamanizm]]<br />
* [[Ötüken]]<br />
* [[Umay]]<br />
* [[Ülgen]]<br />
* [[Erlik]]<br />
* [[Kam (folklor)|Kam]]<br />
<br />
== Dış bağlantılar ==<br />
* [http://f27.parsimony.net/forum67480/messages/1632.htm ''Eski Türklerde Kök Tengri İnancı'', Prof.Dr. [[Sadettin Gömeç]]]<br />
* [http://vlib.iue.it/carrie/cec/TENGRICILIK.shtml Yeni Tengricilik]<br />
* [http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/kalafat_02.pdf Tengricilik/ Dr. [[Yaşar Kalafat]]]<br />
* [http://www.ocaq.net/meqale/204kalaf.pdf ''Batı ve Doğu Türk halk inançlarında Dua'', Dr. Yaşar Kalafat]<br />
* [http://www.eumed.net/entelequia/pdf/2010/e11a14.pdf Tengri on Mars]<br />
<br />
[[Kategori:Ön Türk]]<br />
[[Kategori:Tengricilik]]<br />
[[Kategori:Tanrılar]]<br />
[[Kategori:Asya ilahları]]<br />
[[Kategori:Türk mitolojisi]]<br />
<br />
[[de:Tengrismus#Tengri]]</div>Admin